Zespół jelita drażliwego (IBS) to schorzenie przewodu pokarmowego. Charakteryzuje się dolegliwościami bólowymi brzucha, wzdęciami, zaparciami lub biegunkami. Osoby z IBS często doświadczają również innych objawów. Diagnoza tego schorzenia jest trudna, ponieważ nie ma specyficznego testu laboratoryjnego czy obrazowego, który potwierdziłby obecność IBS. Pacjenci cierpiący na IBS powinni być świadomi, że dieta odgrywa istotną rolę w kontrolowaniu objawów. Może też być konieczne wprowadzenie zmian w sposobie żywienia, takie jak regularne spożywanie posiłków o stałych porach dnia oraz unikanie przejadania się. Ponadto, istnieją różne opcje leczenia, w tym farmakologiczne i niefarmakologiczne.  

Czym jest IBS?

Zespół jelita drażliwego (IBS) jest schorzeniem jelit określanym jako czynnościowe, co oznacza, że wynika z zaburzeń pracy przewodu pokarmowego, jednak nie zagraża życiu oraz nie powoduje poważnych powikłań ogólnoustrojowych.

Według opinii ekspertów określenie „czynnościowe” nie jest wystarczająco jednoznaczne, dlatego IBS określa się również „zaburzeniem interakcji jelitowo-mózgowych”, co wskazuje na kluczowe znaczenie osi jelita-mózg w jego patogenezie. Niemniej jednak jest to choroba, która charakteryzuje się uporczywymi objawami, które nierzadko powodują szereg nieprzyjemnych dolegliwości, jak również przyczyniają się do wycofania społecznego. Klinicznie manifestuje się dyskomfortem lub bólem brzucha związanym z defekacją i zmianą rytmu wypróżnień, czemu mogą towarzyszyć zaburzenia aktu defekacji. 

Jakie mogą być przyczyny IBS?

Przyczyny zespołu jelita drażliwego nie są do końca poznane, ale wiadomo, że mogą nimi być:

• czynniki genetyczne,
• zaburzenia mikroflory jelitowej,
• stres,
• dieta,
• zaburzenia motoryki jelit.

Dolegliwości związane z IBS mogą znacząco wpływać na jakość życia, dlatego ważna jest diagnostyka i leczenie.

Jak często występuje IBS?

Szacuje się, że na IBS cierpi około 10-20% społeczeństwa. Dwukrotnie częściej na zachorowanie narażone są kobiety. IBS jest jedną z najczęściej zgłaszanych przypadłości podczas wizyt w poradniach gastroenterologicznych.

Jakie są objawy IBS?

Do objawów IBS należą przede wszystkim:

• bóle brzucha,
• zmienny rytm wypróżnień,
• nadmierna ilość gazów i wzdęć,
• nagła potrzeba wypróżnienia,
• obecność śluzu w stolcu czy uczucie niepełnego wypróżnienia.

Warto zaznaczyć, iż u chorych z IBS dość często można zauważyć obecność symptomów spoza układu pokarmowego, do których zaliczamy

• senność,
• migrenowe bóle głowy,
• bóle mięśni i stawów,
• zaburzenia pęcherza moczowego,
• u kobiet także zaburzenia miesiączkowania.

Oprócz problemów jelitowych, choroba ta często wiąże się z objawami pozajelitowymi:

• bóle głowy, bóle mięśni,
• zmęczenie, problemy ze snem,
• zaburzenia nastroju.

Diagnoza IBS

Rozpoznanie IBS powinno być poprzedzone rzetelnym zebraniem wywiadu lekarskiego, badaniem fizykalnym, wykonaniem niezbędnych badań laboratoryjnych, a także w uzasadnionych sytuacjach wykonaniem kolonoskopii.

W rozpoznaniu rodzaju zaburzeń wypróżnień wykorzystuje się bristolską skalę uformowania stolca. Na jej podstawie lekarz prowadzący może stwierdzić, czy wypróżnienia są prawidłowe oraz jak długi jest czas pasażu jelitowego.

Zgodnie z najnowszymi wytycznymi IBS rozpoznaje się na podstawie rzetelnego wywiadu i objawów klinicznych pacjenta, nie istnieją bowiem potwierdzające testy diagnostyczne. Niektóre z nich są zlecane w celu wykluczenia innych jednostek chorobowych. Do rozpoznania IBS wykorzystuje się Kryteria Rzymskie IV, które zakłada ból brzucha nawracający minimum 1 dzień w tygodniu przez ostatnie 3 miesiące, któremu towarzyszą co najmniej 2 z następujących cech:

• wiąże się z defekacją,
• wiąże się ze zmianą częstotliwości wypróżnień,
• wiąże się ze zmianą konsystencji stolca.

Jak uporać się z zespołem jelita drażliwego?

Z racji tego, że przyczyna występowania zespołu jelita drażliwego (IBS) nie jest dokładnie poznana, leczenie nie ma charakteru przyczynowego. Opiera się ono przede wszystkim na minimalizacji występujących objawów.

Leczenie IBS obejmuje zarówno zmiany w diecie i stylu życia, jak i farmakoterapię. Istotne jest dostosowanie diety do indywidualnych potrzeb pacjenta, eliminacja potencjalnych drażniących pokarmów, regularna aktywność fizyczna oraz radzenie sobie ze stresem. W przypadku nasilonych objawów, lekarz może zalecić leki przeciwbólowe, leki przeciwwzdęciowe czy leki regulujące pracę jelit. Mimo że IBS nie stanowi zagrożenia dla życia, ważne jest, aby osoby cierpiące na te dolegliwości skonsultowały się z lekarzem w celu ustalenia odpowiedniego planu leczenia i zarządzania objawami. 

Podczas procesu leczenia bardzo ważne jest zdefiniowanie występującej postaci IBS:

• IBS-D – z dominującą biegunką
• IBS-C – z dominującym zaparciem
• IBS-M – podtyp mieszany
• IBS-N – niesklasyfikowany

Ważna jest klasyfikacja, ponieważ w każdej z postaci IBS stosuje się odmienne leczenie.  

Do modyfikacji w stylu życia, mogących zminimalizować dolegliwości, zalicza się:

1. Aktywność fizyczną, która uprawiana regularnie poprawia motorykę przewodu pokarmowego.
2. Odpowiednia podaż błonnika (głównie błonnik rozpuszczalny) ma pozytywny wpływ na konsystencję stolca oraz uregulowanie rytmu wypróżnień. Jednak należy podkreślić, iż w przypadku biegunkowej postaci IBS, ilość błonnika powinna być ustalona indywidualnie, ponieważ nadmiar może spowodować nasilenie dolegliwości.
3. Umiejętność radzenia sobie ze stresem, odpoczynek i regeneracja. Pozytywny wały na zminimalizowanie objawów IBS ma joga. 

Jaką dietę zastosować przy zespole jelita drażliwego? 

Jednym z protokołów stosowanych w minimalizowaniu objawów IBS jest czasowe zastosowanie diety low FODMAP (Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols). Opiera się ona na eliminacji żywności bogatej w fermentujące węglowodany, które nasilają wzdęcia i gazy. Dieta składa się z trzech faz. Etap eliminacji powinien być zastosowany przez okres 4-6 tygodni, a następnie wprowadzana jest faza reintrodukcji. Podczas niej rozszerzamy stopniowo dietę o produkty FODMAP. Ostatnim etapem jest personalizacja, która pozwala na ustalenie osobistej tolerancji na dane produkty.

Etapy diety low FODMAP

Część	Faza	Czas trwania
I etap	Faza eliminacji	4-6 tygodni
II etap	Faza reintrodukcji
III etap	Personalizacja diety	długoterminowo

Cały etap leczenia powinien być przeprowadzony przy pomocy lekarza specjalisty, a niekiedy i dietetyka klinicznego. Oprócz modyfikacji w żywieniu warto skupić się na zadbaniu o cały styl życia, w tym wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej, jak i zastosowanie technik radzenia sobie ze stresem, relaksacji.

Dieta low FODMAP – zalecane i przeciwwskazane produkty 

Produkty zakazane w fazie eliminacji:

Oligosacharydy	pszenica, żyto, ciecierzyca, soczewica, różne rodzaje fasoli, czosnek, cebula, por, szparagi
Disacharydy (laktoza)	mleko, jogurt, miękkie sery (np. ser ricotta, ser feta)
Monosacharydy (fruktoza)	jabłka, gruszki, mango, arbuz, miód, agawa
Poliole	morele, czereśnie, nektarynki, brzoskwinie, śliwki, awokado, słodziki takie jak sorbitol, mannitol, ksylitol i maltitol

Produkty dozwolone fazie eliminacji:

Warzywa	marchew, bakłażan, dynia, cukinia, szpinak, pomidory, ogórek
Owoce	banany (niedojrzałe), pomarańcze, truskawki, maliny, kiwi
Nabiał i zamienniki	mleko bez laktozy, twardy ser, jajka
Mięso i ryby	mięso i ryby – nie marynowane w produktach bogatych w FODMAP

Suplementy w zespole jelita drażliwego 

Suplementy w zespole jelita drażliwego (IBS) odgrywają istotną rolę w łagodzeniu objawów i poprawie jakości życia pacjentów. Istnieje wiele rodzajów suplementów, które mogą być pomocne dla osób cierpiących na zespół jelita drażliwego. Jednym z najpopularniejszych jest błonnik nierozpuszczalny, który pomaga w utrzymaniu regularności wypróżnień oraz złagodzeniu bólu brzucha. Błonnik powinien pochodzić z dozwolonych warzyw, owoców, babki jajowatej czy babki płesznik.

Innym skutecznym suplementem jest probiotyk Lactobacillus plantarum 299v, który wspomaga zdrową florę bakteryjną jelit, co może pomóc w redukcji biegunek i wzdęć. Kwasy tłuszczowe omega-3 również mogą przynieść ulgę pacjentom z IBS poprzez zmniejszenie stanu zapalnego w jelitach. Co więcej, niektórzy pacjenci stosują suplementy ziołowe, takie jak mięta pieprzowa czy rumianek, które mogą pomóc w redukcji bólu brzucha i niestrawności. W sklepach możemy znaleźć tego typu produkty pod nazwą np. iberogast.

Należy jednak pamiętać, że wprowadzanie suplementów do diety powinno być konsultowane z lekarzem, ponieważ niektóre z nich mogą wywoływać efekty uboczne lub oddziaływać z innymi lekami, które pacjent przyjmuje. Ważne jest także, aby wybierać tylko sprawdzone i bezpieczne suplementy, które pasują do indywidualnych potrzeb i stanu zdrowia pacjenta. Warto skonsultować się z dietetykiem klinicznym, który pomoże dobrać odpowiednie suplementy oraz dostosować dietę w taki sposób, aby poprawić stan zdrowia pacjenta z zespołem jelita drażliwego. 

Podsumowanie 

Zespół jelita drażliwego (IBS) to schorzenie przewodu pokarmowego z objawami takimi jak bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia, biegunki. Diagnoza IBS jest trudna, opiera się na wywiadzie, badaniu fizykalnym i wykluczeniu innych schorzeń. Dieta odgrywa istotną rolę w kontrolowaniu objawów IBS, a dieta low FODMAP może być skuteczną opcją. Leczenie obejmuje również zmiany w stylu życia, farmakoterapię, oraz stosowanie suplementów, takich jak błonnik czy probiotyki. Istnieje różnorodność postaci IBS (IBS-D, IBS-C, IBS-M), co wymaga indywidualnego podejścia do leczenia. Konsultacja z lekarzem, dietetykiem klinicznym oraz monitorowanie objawów są kluczowe dla skutecznej terapii IBS.

Bibliografia:

1. Adrych K., Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych, „Forum Medycyny Rodzinnej”, 2018, 12 (6), 224-233.
2. Żelowski A., Wojtuń S., Gil J., Dyrla P., Zespół jelita nadwrażliwego – podstawowe zasady rozpoznania i leczenia, „Pediatria i Medycyna Rodzinna”, 2013, 9 (3), 250-255.
3. Radwan K., Odzyskaj kontrolę nad jelitami, MUZA, Warszawa 2023.
4. Balwierz R. i in., Rola diety i metod leczenia żywieniowego w ograniczeniu dolegliwości zespołu jelita drażliwego, „Bromatologia farmaceutyczna”, 2021, 77 (5), 329-336.
5. Pawlak K. i in., Dieta L-FODMAP w leczeniu zespołu jelita drażliwego, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, 2017, 2, 179-183.
6. Gumiela D., Postępowanie dietetyczne u osób chorujących na zespół jelita drażliwego (IBS), „Forum Zaburzeń Metabolicznych”, 2020, 11 (3), 120-127.