Czym jest przewlekłe zapalenie trzustki?
Zapalenie trzustki to obecność stanu zapalnego w obrębie trzustki. Możemy wyróżnić 3 etapy tego schorzenia:
- ostre zapalenie trzustki (nagły początek; czas trwania <6 miesięcy);
- nawracające ostre zapalenie trzustki (>1 epizodu ostrego zapalenia trzustki);
- przewlekłe zapalenie trzustki (czas trwania >6 miesięcy).
Zakres objawów i przebieg choroby różni się w zależności od osoby [1].
Przewlekłe zapalenie trzustki jest chorobą zapalną trzustki, charakteryzującą się nieodwracalnymi zmianami morfologicznymi, które zazwyczaj powodują ból i/lub trwałą utratę funkcji tego narządu. Cechuje się niszczeniem komórek pęcherzykowych i obecnością nieregularnych zwłóknień w obrębie trzustki. Jest to zespół różnych schorzeń powodujących trwające ponad 6 miesięcy zapalenie [1, 2].
Jakie są objawy tego schorzenia?
Objawy przewlekłego zapalenia trzustki obejmują:
- epizodyczny lub ciągły lekki lub silny ból brzucha;
- zaburzenia trawienia, biegunki tłuszczowe (spowodowane zewnątrzwydzielniczą niewydolnością trzustki);
- nietolerancję glukozy prowadzącą do cukrzycy typu 3c (spowodowane wewnątrzwydzielniczą niewydolnością trzustki) [1, 2, 3, 4, 5].
Trzustka stanowi kluczowy narząd biorący udział w trawieniu. Zaburzenia strukturalne i funkcjonalne w jej obrębie prowadzą do upośledzenia prawidłowego trawienia i wchłaniania składników odżywczych [6].
Ból, który jest głównym objawem przewlekłego zapalenia trzustki, powstaje w odpowiedzi na uraz trzustki. Charakter, częstość i nasilenie bólu są bardzo zmienne [1].
Dlaczego chorujemy na przewlekłe zapalenie trzustki?
Alkoholizm jest najważniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju przewlekłego zapalenia trzustki, stanowiącym przyczynę 70% przypadków tej choroby u dorosłych, natomiast u dzieci najczęstszymi przyczynami są choroby genetyczne, zwłaszcza mukowiscydoza, oraz nieprawidłowości anatomiczne [3, 4].
Mężczyźni chorują 1,5 do 3 razy częściej niż kobiety. Średni wiek w momencie postawienia diagnozy wynosi 35 do 55 lat [3].
U osób z długotrwałym przewlekłym zapaleniem trzustki po 50. roku życia zwiększa się ryzyko zachorowania na raka trzustki [1].
Leczenie żywieniowe przewlekłego zapalenia trzustki
Leczenie przewlekłego zapalenia trzustki koncentruje się na poprawie jakości życia poprzez leczenie bólu trzustkowego, złego samopoczucia, zaburzeń trawienia i wchłaniania oraz cukrzycy [1, 3, 5, 6].
Alkohol i palenie papierosów
Najważniejszym zaleceniem dla wszystkich osób z zapaleniem trzustki jest zaprzestanie palenia i spożywania alkoholu. Istotne dowody wskazują, że stres oksydacyjny wywołany alkoholem i dymem tytoniowym jest nieodłącznie związany z postępem choroby i bólem w zapaleniu trzustki [1, 3, 5, 6, 7].
Niedożywienie
Pacjenci z przewlekłym zapaleniem trzustki są w znacznym stopniu narażeni na niedożywienie z powodu zaburzeń trawienia wynikających z upośledzenia czynności zewnątrzwydzielniczej trzustki w połączeniu ze stanem zapalnym i zwiększonym metabolizmem energetycznym. U 30-50% chorych stwierdza się wzrost spoczynkowego wydatku energetycznego. Niedożywienie wiąże się ze zwiększoną częstością powikłań i śmiertelnością, dlatego należy mu zapobiegać. Bardzo ważna jest regularna ocena stanu odżywienia, a w razie potrzeby można zastosować dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego (ONS, popularnie nazywane „nutridrinkami”) lub żywienie sztuczne. Zapotrzebowanie energetyczne wynosi 25-30 kcal/kg masy ciała, natomiast zapotrzebowanie na białko to 1,0-1,5 g/kg masy ciała [6, 7].
Niedobory mikroskładników
Chorzy często cierpią na niedobór witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E i K z powodu biegunek (przewlekłych lub tłuszczowych), niewystarczającego spożycia tych witamin, zwiększonych strat, zwiększonego zapotrzebowania, osłabionego wiązania składników odżywczych, aktywności antyoksydacyjnej, a także zaburzeń wchłaniania tłuszczu. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E i K), witaminę B12 i inne mikroskładniki należy suplementować, jeśli ich stężenie w surowicy wskazuje na niedobory [5, 6, 7].
Terapia substytucyjna enzymami trzustkowymi
W przypadku niewydolności zewnątrzwydzielniczej u pacjentów stosuje się terapię substytucyjną enzymami trzustkowymi. Jest ona diagnozowana, jeśli pacjenci mają biegunkę tłuszczową lub cierpią z powodu zaburzeń trawienia i wchłaniania. Enzymy trzustkowe należy przyjmować podczas posiłków, a dawkowanie opiera się na aktywności lipazy. Do głównego posiłku podaje się od 20 000 do 40 000 jednostek lipazy, natomiast do trawienia mniejszych przekąsek wystarcza 10 000 do 20 000 jednostek. Terapia zastępcza powinna wspomagać trawienie, ale całkowita jego normalizacja zazwyczaj nie jest osiągana [1, 3, 5, 7].
Tłuszcze
Nie istnieją formalne wytyczne dotyczące ilości tłuszczu w diecie, jednak często zaleca się dietę niskotłuszczową, aby zminimalizować stymulację trzustki. W przypadku wyboru diety niskotłuszczowej należy zwrócić szczególną uwagę na dostarczanie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) [1, 3, 5].
Jeśli przyrost masy ciała jest niewystarczający i/lub utrzymuje się biegunka tłuszczowa, można spróbować zastosować kwasy tłuszczowe o średnim łańcuchu (MCT), aby zwiększyć wchłanianie tłuszczu (maksymalnie 50 g/dobę) [4, 6].
Błonnik pokarmowy
Zaleca się stosowanie diety o niskiej zawartości błonnika pokarmowego, ponieważ może on absorbować enzymy i opóźniać wchłanianie składników odżywczych [6].
Częstotliwość posiłków
Nie istnieją żadne wytyczne oparte na dowodach naukowych, jednak częste spożywanie posiłków o niewielkiej objętości może zminimalizować stymulację zewnątrzwydzielniczą trzustki (4-8 posiłków/dobę) [1, 3, 6].
Nawodnienie
Przy przewlekłym zapaleniu trzustki ważne jest także odpowiednie nawodnienie organizmu. Słabe nawodnienie (np. podczas wysiłku fizycznego) może prowadzić do wystąpienia epizodów zapalenia trzustki [1].
Aktywność fizyczna
Poza leczeniem żywieniowym na osiąganie optymalnych rezultatów istotnie wpływa również regularna aktywność fizyczna [6].
PRZYKŁADOWY JADŁOSPIS DO POBRANIA:
Dieta w przewlekłym zapaleniu trzustki (2200 kcal)
Idealny dla kobiety w wieku 57 lat, o masie ciała 54 kg i wzroście 175 cm w celu przybrania ok. 5 kg.