Dna moczanowa zwana także skazą moczanową, podagrą czy artretzymem jest schorzeniem zapalnym stawów. Wywołana jest ona odkładaniem się (głównie) w tkankach stawowych kryształów moczanu sodu w wyniku zwiększonego stężenia kwasu moczowego w surowicy (tzw. hiperurykemii). O hiperurykemii mówi się, gdy stężenie kwasu moczowego we krwi wynosi > 7mg/dl lub 420 µmol/l [1, 2, 8].
Z czego właściwie może wynikać podwyższony poziom kwasu moczowego?
- HIPERURYKEMIA PIERWOTNA – u jej podłoża leżą czynniki genetyczne. Zwiększony poziom kwasu moczowego jest wynikiem jego wzmożonej syntezy oraz upośledzonego wydalania przez nerki.
- HIPERURYKEMIA WTÓRNA – problem stanowi nadmierne gromadzenie kwasu moczowego m.in. w związku ze zwiększoną podażą puryn (kwas moczowy jest końcowym produktem przemian związków purynowych) i fruktozy w diecie, a problem z jego wydalaniem może być spowodowany współistnieniem innych chorób, chociażby cukrzycy czy zaburzeń pracy serca.
By postawić diagnozę dny moczanowej, nie wystarczy jedynie stwierdzić podwyższonego poziomu kwasu moczowego we krwi. Dopiero zwiększenie stężenia kwasu moczowego prowadzące do jego krystalizacji i gromadzenia się kryształów moczanu sodu w płynie stawowym, wywołujące ostry stan zapalny, decyduje o rozpoznaniu dny moczanowej.
Wyróżnia się 4 stadia choroby [1, 2]:
- Bezobjawowe podwyższone stężenie kwasu moczowego
- Ostre zapalenie stawów (napady zapalenia stawów)
- Okres międzynapadowy
- Przewlekłe zapalenie stawów (dna przewlekła)
Czas hiperurykemii bezobjawowej bywa różny. Wiele osób z wysokim stężeniem kwasu moczowego może nigdy nie zachorować na dnę.
Ataki dny moczanowej trwają zazwyczaj 3 – 10 dni, natomiast nieleczone mogą utrzymywać się nawet do 3 tyg., a potem samoistnie ustępują. Typowy napad rozpoczyna się od nagłego, bardzo silnego bólu stawu zajętego procesem zapalnym. Staw jest spuchnięty, a skóra nad nim zaczerwieniona, napięta i błyszcząca. Objawy najczęściej dotyczą stawu podstawy palucha (staw śródstopno – paliczkowy), pojawiają się nad ranem. Staw staje się tkliwy, ból odczuwalny jest przy najmniejszym dotyku. Z czasem, jeśli nie zostanie wdrożone odpowiednie leczenie, a także nie nastąpi zmiana stylu życia i nawyków żywieniowych, napady mogą zwiększyć swoją częstotliwość, trwać dłużej i obejmować więcej stawów (skokowy, kolanowy). Nawroty mogą występować po upływie 6 miesięcy do 2 lat. W okresach międzynapadowych nie występują żadne objawy choroby.
Zazwyczaj po 5-10 latach dochodzi do przewlekłych zmian zapalnych w zajętych stawach.
Najważniejsze zalecenia żywieniowe przy dnie moczanowej
Dieta przy dnie moczanowej powinna zostać zaprojektowana tak, by realizować następujące cele:
1. Osiągnięcie i utrzymanie optymalnej masy ciała dzięki zdrowym nawykom żywieniowym [1, 2, 7]
Znaczna grupa osób ze zdiagnozowaną dną moczanową (ok. 80%) to osoby, które borykają się także z nadwagą czy otyłością. Żywienie powinno zatem zostać zbilansowane w ten sposób, by docelowo umożliwiło osiągnięcie optymalnej masy ciała. Sugerowana jest zatem dieta zakładająca umiarkowany deficyt kaloryczny. Warto mieć na uwadze, że zbyt duży deficyt czy stosowanie różnego rodzaju głodówek – zazwyczaj powiązane ze zmniejszeniem ilości węglowodanów w diecie na rzecz białka – może skutkować wzrostem stężenia kwasu moczowego we krwi, tym samym zwiększając częstotliwość ataków dny.
Kaloryczność diety oraz rozkład makroskładników (białek, tłuszczy i węglowodanów) powinny zostać dopasowane do stanu zdrowia danej osoby (współwystępowania innych chorób) oraz jej stylu życia (zwłaszcza poziomu aktywności fizycznej).
2. Unikanie produktów o wysokiej zawartości puryn, dieta niskopurynowa [1, 2, 3, 6, 7]
Remedium dla osób, które chorują na dnę moczanową może okazać się dieta ograniczająca produkty o dużej zawartości puryn, po których spożyciu zostaje wytworzona większa ilość kwasu moczowego.
Produkty spożywcze dzieli się w zależności od ilości produkowanego kwasu moczowego po ich spożyciu (na 100g):
- < 50 mg kwasu moczowego – zalecane
- od 50 do 100 mg kwasu moczowego – dozwolone w umiarkowanej ilości w okresie międzynapadowym
- > 100 mg kwasu moczowego – wymagają znacznego ograniczenia / eliminacji w diecie
| Produkty o zawartości <50mg kwasu moczowego / 100g produktu | Produkty o zawartości 50 – 100mg kwasu moczowego / 100g produktu | Produkty o zawartości >100mg kwasu moczowego / 100g produktu | |||
| Ser edamski | 7,1 | Kalafior | 51 | Fasola | 128 |
| Czereśnie | 7,1 | Papryka zielona | 55 | Nasiona słonecznika | 143 |
| Jogurt 3,5% | 8,1 | Szpinak | 57 | Makrela | 145 |
| Twaróg | 9,4 | Banany | 57 | Polędwica wieprzowa | 150 |
| Gruszki | 12 | Por | 74 | Indyk | 150 |
| Ziemniaki | 16 | Orzeszki ziemne | 79 | Łosoś | 170 |
| Marchew | 17 | Kiełki soi | 80 | Śledź | 190 |
| Wiśnie | 17 | Brokuły | 81 | Pstrąg | 297 |
| Maliny | 18 | Groszek | 95 | Wątroba wieprzowa | 515 |
| Kiwi | 19 | Kasza jęczmienna | 96 | Drożdże piekarnicze | 680 |
Zastosuj zatem dietę niskopurynową i komponuj swoje posiłki tak, by łącznie nie przekraczać ilości 300 mg wytworzonego kwasu moczowego / dobę (a w okresie ataku dny lub przy wysokim stężeniu kwasu moczowego – 120 mg na dobę).
Unikaj:
- podrobów
- tłustych ryb (makrela, łosoś, halibut, śledź, pstrąg, sardynki, szproty itp.)
- tłustych mięs (wieprzowina, kurczak ze skórą itp.)
- owoców morza
- produktów wędzonych
- drożdży piekarniczych oraz browarniczych
Co ciekawe, to spożywanie produktów pochodzenia zwierzęcego obfitujących w puryny wiąże się ze wzrostem stężenia kwasu moczowego w surowicy.
Spożycie produktów roślinnych bogatych w puryny (warzyw jak np. kalafior, szpinak, groszek) czy roślin strączkowych (fasola, soczewica) nie wpływało na wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi, nie zwiększając tym samym ryzyka dny moczanowej. Może wiązać się to z obecnością innych składników (wit. C), które zwiększają wydalanie kwasu moczowego z organizmu. Produkty te stosuj jednak w diecie z umiarem.
Również tofu oraz produkty na bazie soi wydają się być bezpieczną alternatywą dla zwierzęcych źródeł białka, jednak badań na ten temat jest wciąż mało [5].
Bazuj na:
- warzywach niskoskrobiowych (np. pomidory, ogórki, cukinia, rzodkiewka, sałata)
- owocach (w terapii dny moczanowej pomocne może okazać się włączenie do diety wiśni [7] – związki fenolowe w nich zawarte mogą zmniejszyć częstotliwości ataków dny oraz zredukować stan zapalny i zmniejszyć dolegliwości bólowe podczas samego ataku)
- jajach
- chudych produktach mlecznych
- produktach zbożowych, będących źródłem błonnika pokarmowego (spożycie węglowodanów złożonych – zbóż, makaronów, kasz, ryżu – zwiększa wydalanie kwasu moczowego i zmniejsza ryzyko ataku dny)
W umiarkowanej ilości spożywaj:
- orzechy i pestki
- chude ryby
- chude mięso drobiowe i wołowe wysokiej jakości
3. Ograniczenie źródeł glukozy i fruktozy [1, 2, 4, 7]
Glukoza i fruktoza mogą być częściowo metabolizowane do kwasu mlekowego, który hamuje wydalanie kwasu moczowego.
- Wyeliminuj z diety żywność wysokoprzetworzoną.
- Zrezygnuj z napojów słodzonych czy napojów z dużą zawartością fruktozy (np. soki owocowe).
- Ostrożnie ze stosowaniem miodu (duża zawartość fruktozy).
- Wybieraj owoce o niższej zawartości fruktozy (choć niektóre badania nie wskazują ich jako czynnika ryzyka).
| Zawartość fruktozy (g) na 100g produktu | Owoc |
| 8,21 | Winogrona, czerwone lub zielone |
| 8,17 | Mango |
| 6,94 | Jabłka, ze skórką |
| 6,78 | Gruszki |
| 6,41 | Kiwi |
| 6,05 | Banany |
| 5,12 | Ananas |
| 5,03 | Borówki |
| 4,05 | Melon kantalupa |
| 3,97 | Arbuz |
| 3,91 | Brzoskwinie, żółte |
| 3,91 | Wiśnie, kwaśne, czerwone |
| 3,86 | Śliwki |
| 3,81 | Nektarynki |
| 3,53 | Grejpfruty |
| 2,68 | Truskawki |
| 2,44 | Maliny |
| 0,75 | Żurawina |
| 0,15 | Awokado |
Inne istotne kwestie
1. Dbaj o nawodnienie [1, 2].
- Aby zapobiec nadmiernemu zagęszczaniu moczu i wytrącaniu się kryształów kwasu moczowego, osobom z hiperurykemią i dną moczanową zaleca się wypijanie ok. 3l płynów dziennie.
- Odwodnienie będzie skutkować wzrostem stężenia kwasu moczowego we krwi, przyczyniać się do większych dolegliwości bólowych i dłuższego czasu trwania napadu dny.
2. Zrezygnuj z alkoholu [1, 2, 3, 6, 7].
- Konsumpcja alkoholu ściśle wiąże się ze wzrostem ryzyka rozwoju hiperurykemii i dny moczanowej. Etanol podnosi stężenie kwasu moczowego we krwi m.in. poprzez obniżenie jego wydalania z moczem.
- Szczególnie negatywny wpływ na hipeurykemię ma spożycie piwa w porównaniu z innymi napojami alkoholowymi. Może to wynikać z dodatkowo dużej ilości związków purynowych zawartych w piwie.
- Nie stwierdzono natomiast istotnej zależności między spożyciem wina a hiperurykemią i występowaniem dny. Nie wiadomo jednak, jakie konsekwencje może nieść za sobą większe spożycie wina niż np. 1 kieliszek dziennie.
3. Korzystny wpływ na redukcję stanów zapalnych ma witamina C (mniejsze ryzyko wystąpienia napadów dny, gdy jej spożycie > 500mg/dobę), witamina D, kwasy omega – 3 [1, 2, 7].
- Warto rozważyć wsparcie suplementacyjne, a w kontekście witaminy D pamiętać także o ekspozycji na słońce w okresie od maja do września (wystarczy ok. 15 min. w godzinach 10:00-15:00 z odsłoniętą twarzą, w krótkich spodenkach i koszulce z krótkim rękawem, by nastąpiła synteza witaminy D równa 2000-4000 IU).
4. Zadbaj o regularną aktywność fizyczną [1, 2].
- Aktywność fizyczna oprócz zmiany nawyków żywieniowych powinna stanowić podstawę zdrowego stylu życia. Dzięki regularnemu ruchowi łatwiej także wygenerować deficyt kaloryczny konieczny, by mogła nastąpić redukcja masy ciała.
- Warto, by wysiłek fizyczny miał charakter umiarkowany. Zacznij od zwiększenia aktywności dziennej i spaceruj więcej, monitorując liczbę wykonywanych kroków w ciągu dnia.
- Zbyt intensywny trening (80-85% tętna maksymalnego) będzie prowadził do powstania kwasu mlekowego, który będzie zwiększał akumulację kwasu moczowego i jego krystalizację.
Wprowadzenie powyższych zmian w nawykach żywieniowych oraz szeroko pojętym stylu życia może pomóc opanować ostry atak choroby, zapobiegać nawrotom, a także pozwoli uniknąć nieodwracalnych powikłań stawowych i nerkowych.
Jeśli więc po przeczytaniu tego artykułu masz wrażenie, że Twoje dotychczasowe żywienie w ogóle nie spełnia powyższych założeń, odezwij się do nas, a my pomożemy Ci wprowadzić niezbędne zmiany.
Bibliografia
| [1] | Ostrowska, L. Orywal, K. i Stefańska, E. (2018). Dna moczanowa. W: L. Ostrowska (red.), Diagnostyka Laboratoryjna w dietetyce (s. 183-192). Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie. |
| [2] | Kozłowska, L. (2014). Hiperurykemia i dna moczanowa. W: D. Włodarek, E. Lange, L. Kozłowska i D. Głąbska (red.), Dietoterapia (s.323 – 334). Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie. |
| [3] | Zhang, Y., Chen, C., Choi, H., Chaisson, C., Hunter, D., Niu, J., & Neogi, T. (2012). Purine-rich foods intake and recurrent gout attacks. Annals of the rheumatic diseases, 71(9), 1448–1453. https://doi.org/10.1136/annrheumdis-2011-201215 |
| [4] | Jamnik, J., Rehman, S., Blanco Mejia, S., de Souza, R. J., Khan, T. A., Leiter, L. A., Wolever, T. M., Kendall, C. W., Jenkins, D. J., & Sievenpiper, J. L. (2016). Fructose intake and risk of gout and hyperuricemia: a systematic review and meta-analysis of prospective cohort studies. BMJ open, 6(10), e013191. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2016-013191 |
| [5] | Teng, G. G., Pan, A., Yuan, J. M., & Koh, W. P. (2015). Food Sources of Protein and Risk of Incident Gout in the Singapore Chinese Health Study. Arthritis & rheumatology (Hoboken, N.J.), 67(7), 1933–1942. https://doi.org/10.1002/art.39115 |
| [6] | Villegas, R., Xiang, Y. B., Elasy, T., Xu, W. H., Cai, H., Cai, Q., Linton, M. F., Fazio, S., Zheng, W., & Shu, X. O. (2012). Purine-rich foods, protein intake, and the prevalence of hyperuricemia: the Shanghai Men’s Health Study. Nutrition, metabolism, and cardiovascular diseases : NMCD, 22(5), 409–416. https://doi.org/10.1016/j.numecd.2010.07.012 |
| [7] | MacFarlane, L. A., & Kim, S. C. (2014). Gout: a review of nonmodifiable and modifiable risk factors. Rheumatic diseases clinics of North America, 40(4), 581–604. https://doi.org/10.1016/j.rdc.2014.07.002 |
| [8] | Ragab, G., Elshahaly, M. i Bardin, T. (2017). Gout: An old disease in new perspective – A review. Journal of advanced research, 8(5), 495–511. https://doi.org/10.1016/j.jare.2017.04.008 |