Prawidłowa praca tarczycy i układu endokrynnego zapewnia sprawne funkcjonowanie całego organizmu. Niedoczynność tarczycy to najpowszechniejsze schorzenie endokrynologiczne, częściej występujące u kobiet. Ma ono charakter przewlekły, a jego ryzyko zwiększa się wraz z wiekiem. Niezwykle ważne są regularne badania kontrolne, ponieważ schorzenia endokrynologiczne charakteryzują się powolną dynamiką narastania objawów, co utrudnia ich wykrycie we wczesnym stadium.

Funkcje hormonów produkowanych przez tarczycę

Tarczyca to gruczoł dokrewny znajdujący się w przednio-dolnej części szyi, zbudowany z dwóch płatów. Główną funkcją tarczycy jest produkcja hormonów – trijodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Hormony tarczycy odpowiadają głównie za prawidłowe funkcjonowanie mózgu i układu nerwowego, przebieg ciąży, wzrost organizmu, odporność, pracę nerek, rozwój układu kostnego, produkcję ciepła, metabolizm, a także funkcje rozrodcze i libido.

Objawy zaburzeń pracy tarczycy

Charakterystyczne objawy niedoczynności tarczycy mogą uwidaczniać się przez szereg symptomów. Można tu wyróżnić:

  • występowanie suchej i bladej skóry
  • wypadanie włosów
  • łamliwość paznokci
  • wrażliwość na zimno
  • skłonność do obrzęków
  • senność
  • zaburzenia koncentracji
  • przewlekłe zmęczenie
  • zaparcia.

Objawy te często objawy są bagatelizowane, złe samopoczucie jest tłumaczone przesileniem, lenistwem czy przepracowaniem. Zaburzone funkcjonowanie tarczycy może utrudniać codzienne funkcjonowanie w każdym obszarze życia.

Objawy choroby Hashimoto są analogiczne do niedoczynności tarczycy i obejmują m.in.: obniżony nastrój, osłabienie, zmęczenie, suchość skóry, wypadanie włosów, obniżony nastrój czy problemy z koncentracją.

Niedoczynność tarczycy a choroba Hashimoto

Niedoczynność tarczycy

W niedoczynności borykamy się z niedoborem hormonów tarczycy we krwi. Przyczyn niedoczynności tarczycy może być wiele, a zaliczyć do nich możemy terapię radioaktywnym jodem, stany chirurgiczne, związane z usunięciem tarczycy lub poród (poporodowe zapalenie tarczycy).

Niedoczynność tarczycy może też rozwinąć się na skutek choroby Hashimoto, która często prowadzi do trwałego uszkodzenia tarczycy, a w efekcie do niedoczynności tego gruczołu.

Nieleczona niedoczynność tarczycy może prowadzić do przyrostu masy ciała, zaburzeń gospodarki lipidowej, zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, zaburzeń depresyjnych oraz problemów z koncentracją i pamięcią.

Hashimoto

Hashimoto to choroba autoimmunologiczna, nazywana przewlekłym limfocytowym zapaleniem tarczycy, w której organizm produkuje przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) i tyreoglobulinie (anty-TG), prowadząc do niedoczynności tarczycy.

Do rozwoju choroby Hashimoto dochodzi, gdy układ odpornościowy atakuje tarczycę, co powoduje zanik gruczołu przez nadmierną aktywność limfocytów. Przyczyn rozwoju choroby Hashimoto często doszukuje się przede wszystkim w czynnikach środowiskowych, żywieniowych, genetycznych, ale również w obecności innych chorób autoimmunologicznych.

Przewlekłemu autoimmunologicznemu zapaleniu tarczycy towarzyszy często cukrzyca typu 1, celiakia, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy i inne choroby autoimmunologiczne.  

Do czynników środowiskowych przyczyniających się do rozwoju Hashimoto zalicza się infekcje wirusowe i bakteryjne, stres, przetrenowanie, palenie papierosów, napromieniowanie zewnętrzne, leczenie jodem radioaktywnym.

W przypadku choroby Hashimoto pośród czynników żywieniowych można wyróżnić nadmiar jodu w diecie oraz niedobory niektórych witamin i składników mineralnych np. selenu.

Diagnoza

Aby zdiagnozować zaburzenia pracy tarczycy wykonuje się diagnostykę laboratoryjną, przede wszystkim oznaczenie stężenia TSH, ale również hormonów w postaci wolnej – fT3, fT4.

Warto również zbadać przeciwciała przeciwtarczycowe anty-TPO i anty-TG, które pozwalają na wykrycie chorób autoimmunologicznych i stanów zapalnych. Zakres norm jest szeroki, warto dopasować je do swojego wieku.

Wykonuje się również USG tarczycy, aby wykluczyć guzy lub wole.

Żywienie w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto

Rola żywienia

Najważniejszym elementem leczenia choroby jest farmakoterapia, jednak prawidłowe żywienie ma wpływ na zahamować rozwój chorób i zaburzeń wynikających z ograniczonej pracy tarczycy, polepszyć samopoczucie chorego, zwiększyć skuteczność stosowanej farmakoterapii, a także zminimalizować toczące się w organizmie procesy zapalne w wyniku choroby Hashimoto.

Kaloryczność diety

Biorąc pod uwagę, że osoby borykające się z niedoczynnością tarczycy bardzo często zmagają się również z nadwagą, warto zadbać o odpowiednią ilość kalorii, która powinna być dopasowana indywidualnie, uwzględniając wiek, płeć, aktywność fizyczną czy aktualną masę ciała.

Dieta przeciwzapalna

Warto zastosować przeciwzapalny charakter diety, szczególnie w przypadku zapalenia tarczycy Hashimoto, gdzie borykamy się z permanentnym stanem zapalnym w organizmie.  Produkty przeciwzapalne to głównie produkty niskoprzetworzone – owoce i warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe, ryby, oleje roślinne, pestki, nasiona, kiszonki. Świetnym działaniem przeciwzapalnym charakteryzują się niektóre przyprawy, takie jak kurkuma, cynamon, suszone oregano i bazylia, curry w proszku czy imbir. Ograniczamy natomiast spożycie produktów działających prozapalnie, mocno przetworzonych, bogatych w tłuszcze trans, cukier, WWA (grillowana i mocno przysmażona żywność) czy składających się z oczyszczonej pszenicy (np. białe pieczywo).

Odpowiednia podaż białka

W chorobach tarczycy niezwykle ważna jest podaż białka, które bierze udział w produkcji hormonów tarczycowych oraz wpływa pozytywnie na przyspieszenie metabolizmu. Najlepiej sprawdzi się tutaj chude mięso, ryby czy rośliny strączkowe. Białko wpływa również pozytywnie na zwiększenie sytości, co będzie pomocne w zachowaniu regularnych odstępów między posiłkami.

Zdrowe tłuszcze

Warto zwrócić uwagę na ilość i jakość spożywanych tłuszczów. Diety niskotłuszczowe mogą pogarszać funkcje układu odpornościowego, a także prowadzić do zmniejszonego wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Ważne będzie wprowadzenie do diety tłuszczów nienasyconych, z szczególnym uwzględnieniem kwasów omega-3, które stymulują przemianę T4 w T3 w wątrobie, a także wykazują się działaniem przeciwzapalnym. Wartościowe źródła tłuszczów to przede wszystkim tłuste ryby morskie, orzechy, pestki, nasiona oraz oleje roślinne, w szczególności oliwa z oliwek czy olej lniany.

Znaczenie indeksu i ładunku glikemicznego

W związku z częstym występowaniem zaburzeń w gospodarce węglowodanowej u osób z niedoczynnością tarczycy zaleca się bazowanie na produktach o niskim indeksie i ładunku glikemicznym, które nie będą powodować wzrostu stężenia glukozy we krwi. Ważne jest także włączenie do diety pełnoziarnistych produktów zbożowych, owoców i warzyw, aby zwiększyć podaż błonnika, który jest pomocny w występujących często zaparciach. Dodatkowo wpływa on na regulację sytości, a także działa korzystnie na poziom cholesterolu, który również bywa problematyczny u osób chorujących na niedoczynność tarczycy.

Witaminy i mikroelementy

Jod

Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy potrzebny jest jod. W wyniku niedoboru tego pierwiastka obniża się poziom T3 i T4, a wzrasta poziom TSH, co uniemożliwia prawidłową produkcję hormonów tarczycy.

Zarówno niedobór jak i nadmiar jodu jest szkodliwy, ponieważ nadmiar pierwiastka może prowadzić do załamania mechanizmów syntezy hormonów i nasilenia odpowiedzi zapalnej w Hashimoto.

Głównym źródłem w diecie jest jodowana sól kuchenna, a także ryby, owoce morza oraz wodorosty.

Selen

W sytuacji jego niedoboru może dochodzić do zmniejszenia produkcji T3. Ma on również właściwości antyoksydacyjne, chroniące tarczycę przed działaniem wolnych rodników. Prawidłowe działanie selenu występuje przy odpowiedniej podaży jodu, ponieważ oba pierwiastki wzajemnie na siebie oddziałują. Żeby dostarczyć sobie odpowiednią ilość selenu, warto włączyć do diety orzechy brazylijskie, łososia, tuńczyka, wołowinę, indyka czy jajka.

Nie należy suplementować selenu bez wcześniejszego oznaczenia jego poziomu i konsultacji z lekarzem.

Cynk

Równie ważny jest cynk, który uczestniczy w prawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego. Do świetnych źródeł cynku zalicza się przede wszystkim wątróbkę, pestki dyni, białą fasolę czy kaszę gryczaną.

Witamina D

Niezbędne jest również utrzymanie witaminy D na optymalnym poziomie, szczególnie w przypadku niedoczynności tarczycy o podłożu autoimmunologicznym. W wielu przypadkach obserwuje się korelację między niedoborem witaminy D a chorobą Hashimoto. Zauważono również, że im wyższy deficyt witaminy D w organizmie, tym większe jest stężenie TSH.

Dostarczanie odpowiedniej dla organizmu ilości witaminy D z dietą może pokryć maksymalnie ok. 20% jej zapotrzebowania. Dlatego w miesiącach od października do marca, gdy ekspozycja na światło słoneczne w Polsce jest ograniczona, warto rozważyć suplementację witaminy D. Dawki profilaktyczne, które zaleca się przyjmować w tym okresie, oscylują w przedziale 2000-4000 IU/d dla osoby dorosłej. 

Żelazo

Niedobory żelaza są często spotykane u osób borykających się z niedoczynnością tarczycy, a głównymi czynnikami sprzyjającymi niedoborom mogą być obfite krwawienia miesiączkowe, współwystępowanie niedokrwistości o podłożu autoimmunologicznym lub zmniejszone wytwarzanie kwasu solnego w żołądku. Należy kontrolować poziom żelaza i dbać o jego podaż z dietą.

Żelazo możemy dostarczyć z diety spożywając:

  • produkty zwierzęce (tzw. żelazo hemowe, o wysokiej przyswajalności) – podroby, czerwone mięso, drób, ryby i owoce morza
  • produkty roślinne (żelazo niehemowe, o niższej wchłanialności) – rośliny strączkowe, produkty zbożowe, żółtko jaj, niektóre warzywa (natka pietruszki, brokuły, buraki), suszone owoce (morele, śliwki, rodzynki).

Czy zaburzenia pracy tarczycy wymagają eliminacji pewnych grup produktów w diecie?

Wśród żywienia przy niedoczynności tarczycy i Hashimoto narosło wiele mitów dotyczących eliminacji, przede wszystkim glutenu, nabiału czy soi. Zbyt wiele niepotrzebnych eliminacji może tylko zwiększać ryzyko niedoborów.

Gluten

Kontrowersyjne bywa spożycie glutenu. Okazuje się, że celiakia często współtowarzyszy chorobie Hashimoto, ale tylko w przypadku jej występowania (lub nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten) konieczne będzie wyeliminowanie glutenu z diety.

Nabiał

Podobnie jest w przypadku nabiału. Jedynie w sytuacji nietolerancji laktozy powinniśmy wprowadzać dietę bezlaktozową. Wchłanianie T4 rzeczywiście może być pogorszone w przypadku występującej nietolerancji laktozy, ale eliminacja nie powinna występować bez jej stwierdzenia. Może to prowadzić do niedoborów, w szczególności wapnia czy białka.

Soja

Wykluczenie z diety produktów sojowych również nie jest konieczne. Warto mieć jednak na uwadze obecność izoflawonów w produktach sojowych, które mogą utrudniać wykorzystanie jodu przez tarczycę. Natomiast uwzględnianie produktów sojowych kilka razy w tygodniu nie powinno mieć negatywnego wpływu na proces leczenia. Bezwzględnie jednak unikajmy spożywania produktów i wyrobów sojowych na śniadanie. Białko zawarte w soi wpływa na utrudnione wchłanianie T4, dlatego ważne jest zachowanie odstępu między spożyciem soi, a zażyciem leku.

Warzywa krzyżowe

Podobnie jest w przypadku warzyw krzyżowych obfitujących w substancje goitrogenne, takich jak kapusta, brokuły, kalafior, rzodkiewka czy jarmuż. Są to związki, które poprzez wiązanie się z jodem mogą wpłynąć na zaburzenie syntezy hormonów tarczycy. Całkowite eliminowanie goitrogenów z diety nie jest konieczne, należy jednak zachować umiar w ich spożyciu. Dodatkowo obróbka termiczna prowadzi do zmniejszenia zawartości goitrogenów aż o około 30%, dlatego właśnie w takiej formie najlepiej jest spożywać produkty krzyżowe.

Przyjmowanie leku

Aby skutecznie leczyć niedoczynność tarczycy, należy pamiętać o zasadach obowiązujących przy przyjmowaniu leku, które mogą wpływać na jego wchłanianie.

  1. Przede wszystkim lek powinien być zażyty rano na pusty żołądek, co najmniej 30 minut, a najlepiej godzinę przed pierwszym posiłkiem.
  2. Do popicia używamy tylko wody, inne płyny takie jak herbata, kawa, sok, mleko mogą wpływać na zmniejszenie wchłaniania tyroksyny z przewodu pokarmowego. Należy uważać jednak na wysokozmineralizowane wody, które przez obecność składników mineralnych (w szczególności wapnia) mogą zaburzać wchłonięcie się leku.
  3. Posiłek spożyty po przyjęciu leku nie powinien także składać się z produktów sojowych oraz o zwiększonej zawartości wapnia, bo może to hamować przyswajanie leku.
  4. W interakcję z lekarstwem mogą wchodzić inne leki, zwłaszcza inhibitory pompy protonowej (IPP) czy suplementy z wapniem lub żelazem.

Styl życia

Sen

Nie należy również bagatelizować kwestii pozażywieniowych, które w dużym stopniu wpływają na samopoczucie osób cierpiących na niedoczynność tarczycy. Istotne znaczenie ma odpowiednia ilość snu, ponieważ hormony tarczycowe są pod kontrolą rytmu okołodobowego. Szczyt wydzielania TSH i TRH przypada na godziny nocne. Brak snu wiąże się z prawie dwukrotnym wzrostem poziomu TSH w nocy, co sugeruje, że odpowiedni i wysokiej jakości sen może regulować poziom hormonu. Przewlekle pojawiające się zaburzenia snu i zarywanie nocy może prowadzić do zmniejszenia produkcji hormonów.

Stres

Kolejnym niezbędnym czynnikiem do prawidłowej pracy tarczycy jest kontrola stresu. Jeśli jesteśmy wystawieni na przewlekły stres, nasz organizm produkuje zwiększone ilości kortyzolu, zmniejsza się wydolność organizmu, pojawia się zmęczenie, a przede wszystkim spadają funkcje tarczycy. Długotrwały stres zaburza działanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, co ma wpływ również na tarczycę, której praca jest regulowana właśnie przez podwzgórze i przysadkę. Niestety nie każdy bodziec wyzwalający stres jesteśmy w stanie wyeliminować. Dlatego niezwykle ważne jest nauczenie się radzenia sobie ze stresem i dbanie o odpoczynek.

Podsumowanie

Aby tarczyca funkcjonowała prawidłowo należy podejść do problemy kompleksowo. Warto zaznaczyć, że zmiany w żywieniu wprowadzane stopniowo u większości osób sprawdzą się lepiej niż zmienianie całego dotychczasowego modelu żywienia. Zamiast skupiać się na eliminowaniu kolejnych składników żywności, postawmy na wprowadzenie wartościowych produktów do diety, zadbajmy o sen i regenerację i nie zapominajmy o właściwym przyjmowaniu leku. Małe, drobne zmiany w przeciągu dłuższego okresu czasu mają duże znaczenie.

Przykładowa dieta przeciwzapalna w zaburzeniach pracy tarczycy – subskrypcja aplikacji mobilnej

Jeśli chorujesz na niedoczynność tarczycy lub Hashimoto i chcesz zadbać o swoje nawyki żywieniowe – wypróbuj subskrypcję aplikacji mobilnej z przykładową dietą przeciwzapalną. Oblicz swoje zapotrzebowanie kaloryczne i zainspiruj się przepisami, które pomogą Ci odżywić organizm, dostarczając niezbędnych makro- i mikroelementów.

A może zależy Ci na indywidualnej współpracy z dietetykiem? Jeśli chcesz dopasować żywienie do swoich potrzeb, możliwości i oczekiwań – umów się na konsultację wstępną lub wykup 3-miesięczny pakiet.


Źródła:

  1. Bolanowski M., Niedoczynność tarczycy, „Lekarz POZ”, 2016, nr 3.
  2. Budlewski T., Franek E., Diagnostyka obrazowa chorób tarczycy, „Choroby serca i naczyń”, 6, 2009, nr 1.
  3. Garber J. R., Cobin R. H., Gharib H., Pessah-Pollack R., Singer P. A., Woeber K. A., Clinical practice guidelines for hypothyroidism in adults: cosponsored by the American Association of Clinical Endocrinologists and the American Thyroid Association, 2012.
  4. Inhatowicz P., Ptak E., Masz to we krwi, 2017.
  5. Liskowska M., Leczenie chorób tarczycy, Łódź, 2018.
  6. Marszałkowska-Jakubik J., Dieta przeciwzapalna w Hashimoto, „Food expert”, 2021, nr 3.
  7. Marzena Lamont M., Słoma-Krześlak M., Hashimoto – co wiemy dzisiaj?, „Food expert”, 2021, nr 1.
  8. Ratajczak A. E., Moszak M., Grzymisławski M., Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto, „Pielęgniarstwo i zdrowie publiczne”, 7, 2017, nr 4.
  9. Sadowska J., Stawska A., Dietoprofilaktyka chorób współtowarzyszących niedoczynności tarczycy w wybranej grupie kobiet, „Bromatologia, Chemia, Toksykologia”, XLVIII, 2015, nr 4.
  10. Skoczek W., Salamaga Ł., Szymajda W., Zaleski B., Szymczak M., Araszewski M., Brzezińska K., Owecki M., Autoimmunologiczne choroby tarczycy – przegląd literatury, „Postępy biologii komórki”, 47, 2020, nr 2.
  11. Szwajkosz K., Zwolak A., Dudzińska M., Świrska J., Oszywa-Chabros A., Wawryniuk A., Łuczyk R., Daniluk J., Nadwaga i otyłość a niedoczynność tarczycy, Journal of Education, Health and Sport, 6, 2016, nr 7.
  12. Wu K., Zhou Y., Ke S., Huang J., Gao X., Li B., Lin X., Liu X., Ma L., Wang L., Wu L., Wu L., Xie Ch., Xu. J., Wang Y., Liu L., Lifestyle is associated with thyroid function in subclinical hyporhyroidism: a cross-sectional study, 2021.
  13. Zakrzewska E., Zegan M., Michota-Katulska E., Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto, „Bromatologia, Chemia, Toksykologia”, XLVIII, 2015, nr 2.