Endometrioza to choroba, która dotyka ok. 6-15% populacji kobiet. Diagnozowana jest przede wszystkim u kobiet w wieku rozrodczym.

Jak się okazuje, około 35% wszystkich kobiet zgłaszających się do klinik leczenia niepłodności ma już zdiagnozowaną endometriozę, podejrzenie endometriozy lub jest ona rozpoznawana na etapie głębszej diagnostyki. W 21% przypadków to właśnie endometrioza jest główną przyczyną niepłodności pary.

Na czym polega ta choroba?

Endometrium to błona śluzowa trzonu macicy, prawidłowo znajduje się w jamie macicy. Co miesiąc jest złuszczana w formie miesiączki, a następnie odnawiania, chyba że dojdzie do zapłodnienia – wtedy ten proces ulega zatrzymaniu. 

Jeżeli stwierdzi się obecność endometrium w innych tkankach niż w jamie macicy, taki stan nazywa się ENDOMETRIOZĄ.  

Jak się okazuje, tkanki te mogą znajdować się właściwie wszędzie. Jednak obecność endometrium stwierdza się najczęściej w jajowodach i jajnikach, często też w jamie otrzewnej, w obrębie jelit, a w przypadku przebytego cięcia cesarskiego nawet w bliźnie pooperacyjnej. Zjawisko to związane jest z mechanicznym przemieszczaniem się tkanki.

Wówczas w takich miejscach dochodzi do tworzenia się tzw. OGNISK ENDOMETRIOZY.

Jakie są objawy endometriozy?

Objawy mogą być różne dla wielu kobiet i są uzależnione przede wszystkim od miejsca, gdzie znajduje się endometrium oraz dnia cyklu miesięcznego, w którym kobieta się znajduje.

Do głównych objawów zalicza się przede wszystkim:

  • SILNE bóle podbrzusza

Mówiąc o silnym bólu, nie chodzi tu o pobolewanie okolic podbrzusza, które często występuje podczas menstruacji czy owulacji. Tylko naprawdę jedne z silniejszych bólów opisywanych w schorzeniach medycznych. Pocieszający jest fakt, że takie bóle odczuwa tylko albo „aż” 50 % kobiet ze stwierdzoną endometriozą w stopniu zaawansowanym. Bóle te najczęściej pojawiają się podczas miesiączki, ale mogą też występować w innych fazach cyklu menstruacyjnego. 

Wynika to z faktu, że komórki błony śluzowej macicy znajdują się poza nią, to pod wpływem działania hormonów zachowują się identycznie, jak te, występujące w macicy, a więc co miesiąc odbudowują się i złuszczają. Właśnie dlatego nieprzyjemne objawy w postaci bólu można zaobserwować przede wszystkim w okresie przedmiesiączkowym, aż do końca krwawienia.

  • NIEPŁODNOŚĆ

Jeżeli mowa o niepłodności, warto zachować spokój, bowiem nie każda kobieta ze zdiagnozowaną endometriozą będzie miała ten problem. Według badań w skutek endometriozy problemy z niepłodnością ma około 30% kobiet. Endometrioza zaburza płodność na 2 sposoby. Po pierwsze już sam fakt, że endometriozie bardzo często towarzyszą zrosty w obrębie jamy brzusznej i narządów rozrodczych wpływa niekorzystnie na proces zapłodnienia i ulokowania się zapłodnionego jaja w macicy. Po drugie ogniska endometriozy wydzielają substancje o działaniu prozapalnym, które to uniemożliwiają prawidłowe zapłodnienie.

Objawami towarzyszącymi są też bardzo często obfite krwawienia miesiączkowe, zaburzenia motoryki jelit – biegunki lub zaparcia, przemęczenie czy nawet problemy natury psychicznej w postaci stanów depresyjnych oraz zaburzeń lękowych- co w głównym stopniu związane jest z życiem „w bólu”.

Rola odpowiedniej diety – co jeść przy endometriozie?

W profilaktyce i leczeniu endometriozy istotne znaczenie ma zarówno żywienie, odpowiednia suplementacja, jak i cały styl życia.

Rolą diety w przebiegu leczenia jest przede wszystkim jej wpływ na:

  • wyciszanie toczącego się stanu zapalnego
  • łagodzenie dolegliwości bólowych
  • poprawę eliminacji estrogenów z organizmu
  • pomoc w walce z niepłodnością. 

W przypadku endometriozy zastosowanie ma DIETA PRZECIWZAPALNA (np. dieta śródziemnomorska). 

Dlaczego dieta przeciwzapalna? 

Jak już wcześniej wspomniano, przemieszczające się tkanki endometrium tworzą skupiska ognisk zapalnych. Ogniska te są odpowiedzialne za rozwój stanu zapalnego w całym organizmie. Z kolei dietą możemy właśnie oddziaływać na ten proces. 

Istnieją bowiem produkty o charakterze przeciw-, jak i prozapalnym. To, które z nich będą dominować w diecie będzie decydowało o jej charakterze. Co z kolei przełożyć się może na stopień nasilenia objawów towarzyszących rozwojowi endometriozy.

Tutaj wiele zależy od wytwarzanych przez organizm (w odpowiedzi na procesy zapalne w organizmie) prostaglandyn. Są to grupy hormonów, które wpływają między innymi na skurcze i rozluźnianie mięśni gładkich, w tym właśnie mięśni macicy. W przebiegu endometriozy produkcja prostaglandyn o działaniu prozapalnym ulega zwiększeniu, powodując skurcze macicy manifestujące się silnymi dolegliwościami bólowymi podczas menstruacji. Zatem dieta prozapalna może zwiększać ryzyko rozwoju endometriozy.

Co warto ograniczyć lub wyeliminować z codziennej diety?

Czerwone mięso

Kobiety ze zdiagnozowaną endometriozą powinny ograniczyć ilość spożycia czerwonego mięsa (w szczególności przetworzonego) w diecie, ze względu na obecność prostaglandyn, które nasilają stan zapalny w organizmie. Czerwone mięso warto zamienić na ryby i mięso drobiowe pozyskiwane z zaufanych źródeł. Zaleca się także zwrócenie uwagi na obróbkę termiczną i unikanie smażenia do intensywnego zrumieniana potraw.

Tłuszcze trans

Są to częściowo uwodornione kwasy tłuszczowe. Znajdziemy je w żywności przetworzonej, chipsach, frytkach, ciastkach i ciastach zawierających margarynę, jak i w samej margarynie. Tłuszcze trans wspomagają działanie prozapalnych prostaglandyn, nasilających objawy endometriozy. Według badań u kobiet, w których diecie przeważają tłuszcze trans, mocno wzrasta ryzyko wystąpienia endometriozy, dlatego ich wykluczenie jest jedną z podstawowych zasad diety.

Rafinowany cukier

Niestety jest obecny w większości produktów dostępnych na sklepowych półkach. Już sam nadmiar cukru może prowadzić do rozwoju stanu zapalnego w organizmie. Jeśli nie jesteś w stanie obyć się bez słodkiego smaku, zamień cukier na naturalne substancje słodzące takie jak: ksylitol i erytrytol.

Żywność przetworzona

Zawarte w niej tłuszcze trans oraz wszelkiego rodzaju dodatki, takie jak konserwanty czy wzmacniacze smaku bezpośrednio przyczyniają się do wzrostu produkcji prozapalnych prostaglandyn. Zamiast nich postaw na żywność naturalną o niskim stopniu przetworzenia.

Soja i produkty sojowe

Są źródłem fitoestrogenów (estrogenów pochodzenia roślinnego), które w organizmie wykazuje działanie podobne do estrogenu. Zamiast soi do diety warto włączyć inne rośliny strączkowe tj. ciecierzycę, soczewicę, fasolę, groszek czy bób.

Kofeina

W badaniach stwierdzono, że zarówno kawa, jak i produkty bogate w kofeinę mogą zwiększać stężenie estrogenu i estronu we krwi, co jest niekorzystnym zjawiskiem u kobiet z endometriozą. Ponadto, w przypadku spożywania dużych ilości kofeiny obserwuje się wzrost stężenia globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG).

Alkohol

Tutaj sytuacja wygląda bardzo podobnie jak w przypadku kofeiny. Obserwuje się zmieniony metabolizm estrogenu i jego podwyższony poziom. Ponadto zbyt duże ilości alkoholu nadmiernie obciążają wątrobę, której prawidłowa praca jest kluczowa w przypadku endometriozy, bowiem wątroba to narząd odpowiedzialny właśnie m.in. za usuwanie nadmiaru estrogenów z organizmu.

A co warto wprowadzić do diety przy endometriozie?

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe

  • kwasy tłuszczowe omega-3 – działają przeciwzapalnie i pomagają łagodzić dolegliwości towarzyszące endometriozie. W codziennych posiłkach powinny znaleźć się, zatem ich źródła, takie jak: tłuste ryby morskie (łosoś, makrela, sardynka), siemię lniane, olej lniany, orzechy włoskie, nasiona chia, konopi i dyni, warzywa ciemnozielone (kapusta, jarmuż, pietruszka)
  • kwas GLA – przekształcany jest w DGLA, a ten dalej w prostaglandyny typu 1 (mają podobne działanie do prostaglandyn typu 3), które przeciwieństwie do prostaglandyn typu 2, wykazują działanie przeciwzapalne. Najlepszym źródłem GLA jest olej z wiesiołka, czarnej porzeczki i ogórecznika.

Błonnik pokarmowy

Wiąże nadmiar estrogenów i ułatwia ich wydalanie z organizmu. To właśnie m.in. wysoki poziom estrogenów jest odpowiedzialny za występujące w endometriozie przerosty błony śluzowej macicy

  • Zalecane jest min. 25-30 g błonnika dziennie pochodzącego z pełnoziarnistych produktów zbożowych (np. ciemne pieczywo), warzyw i owoców oraz roślin strączkowych. Warto również zamienić np. biały ryż na kasze czy pełnoziarniste makarony.

Produkty fermentowane

Korzystnie działają na prawidłowe funkcjonowanie jelit, których motoryka często ulega zaburzeniu w przypadku endometriozy. Oprócz tego, że regulują pracę przewodu pokarmowego, to ponadto sprzyjają utrzymaniu właściwej flory bakteryjnej w jelitach (a zaburzona mikroflora jelitowa utrudnia eliminację estrogenu z organizmu). Dlatego ważna jest dieta bogata w takie produkty jak kefir, jogurty i kiszonki.

Warzywa krzyżowe

Są pomocne w regulacji poziomu estrogenu. Mowa tutaj o takich warzywach jak brokuły, kalarepa, brukselka, kalafior, rzepa, jarmuż oraz szpinak.

Substancje o działaniu antyoksydacyjnym (przeciwzapalnym)

Występują głównie w owocach i warzywach:

  • antocyjany – zawarte są głównie w malinach, owocach jagodowych czerwonej kapuście, winogronach
  • bioflawonoidy – występują w owocach cytrusowych, owocach dzikiej róży, wiśniach
  • likopen – występuje w pomidorach
  • kurkuminę – obecna w kurkumie, gorczycy i żółtej papryce
  • witaminy C, E, A
    • źródłem witaminy C są czarne porzeczki, natka pietruszki, czerwona papryka, brokuły, brukselka, truskawki, kiwi, pomarańcze
    • witaminę E znajdziemy w olejach roślinnych (lniany, z wiesiołka, ogórecznika), orzechach laskowych, nasionach słonecznika, pestkach dyni, migdałach
    • witamina A występuje podrobach, marchwi, czerwonej papryce, jajach, brokułach i pomidorach.

Na co jeszcze zwrócić uwagę?

Produkty bogate w wapń

Zwiększenie wapnia w diecie, okazuje się być pomocne w zmniejszaniu dolegliwości bólowych poprzez łagodzenie skurczów macicy.

  • źródła: parmezan, jogurty naturalne oraz kefir, nasiona sezamu, maku, ryby (w szczególności sardynki) oraz rośliny strączkowe.

Produkty bogate w witaminę B6

Badania pokazują, że jest ona w stanie łagodzić silne bóle towarzyszące miesiączce pojawiające się w przypadku endometriozy.

  • źródła: ciecierzyca, mięso z indyka, wątróbka, makrela, łosoś, biała fasola oraz kasza gryczana.

Produkty bogate w magnez

Magnez kontroluje skurcze mięśni i ich późniejsze rozluźnienie, a więc może być pomocny w zmniejszaniu bólu wywołanego silnymi skurczami mięśni macicy.

  • źródła: produkty zbożowe, w szczególności kasza gryczana i jęczmienna, rośliny strączkowe, orzechy, kakao i gorzka czekolada, a także wody mineralne, zwłaszcza wysoko zmineralizowane.

Produkty bogate w żelazo

Ich spożywanie pozwoli zapobiec anemii, na którą narażone są kobiety ze względu na często towarzyszące endometriozie obfite krwawienia miesiączkowe.

  • źródła: mięso czerwone, wątróbka, drób, żółtka jaj, rośliny strączkowe, orzechy, zielone warzywa, botwinka i buraki oraz suszone morele, śliwki i rodzynki.

Produkty bogate w selen i cynk

W diecie propłodnościowej nie może ich zabraknąć. Mają one duży wpływ na system immunologiczny, co jest bardzo ważne przy endometriozie.

  • źródła cynku: pestki dyni, chude mięso, żółtka jaj, produkty zbożowe pełnoziarniste, orzechy, ryby i owoce morza
  • źródła selenu: ryby (np. łosoś, tuńczyk), orzechy brazylijskie (z Brazylii!), strączki, kapusta, żółtka jaj.

Produkty zawierające N – acetylocysteinę (NAC)

NAC jest substratem do produkcji glutationu – związku o silnym działaniu przeciwutelniającym

  • źrodła: mięso wołowe i drobiowe, łosoś, parmezan, jaja kurze, pistacje, migdały, orzechy włoskie i ziarna słonecznika.

Przyprawy

Chodzi tutaj nie tylko o ich walory smakowe, ale fakt, iż stanowią istotny element diety przeciwzapalnej.

Zioła

W naturalnym leczeniu endometriozy duże znaczenia mają także zioła. Mogą wpływać zmniejszenie dolegliwości bólowych, poprawę krążenia w obrębie narządów rozrodczych oraz utrzymanie równowagi hormonalnej. Nie zaleca się jednak ich stosowania na własną rękę. Decydując się na terapie ziołową wskazana jest konsultacja ze specjalistą, ponieważ niektóre zioła mogą wchodzić w reakcje z lekami. Co więcej, mogą pomagać w jednej dolegliwości, ale za to negatywnie wpływać na inną, dlatego też do naturalnych metod należy pochodzić z rozwagą. W przypadku endometriozy pomocne mogą okazać się:

  • wiesiołek dwuletni
  • niepokalanek pospolity (nie należy stosować niepokalanka razem z doustnymi lekami antykoncepcyjnymi, ponieważ zmniejsza ich skuteczność)
  • pochorzyn włochaty (łagodzi dolegliwości jelitowe związane z endometriozą)
  • kalina śliwolistna i kalina koralowa (zmniejszają ból – ekstrakty z kory działają przeciwskurczowo, przeciwbólowo, przeciwkrwotocznie i uspokajająco)
  • tarczyca bajkalska
  • kadzidłowiec
  • dzięgiel chiński.

Aktywność fizyczna

Istotną rolę odgrywa również aktywność fizyczna. Jak pokazują badania kobiety aktywne, które regularnie uprawiają sport są w mniejszym stopniu narażone na ryzyko tworzenia się zrostów i znacznie rzadziej uskarżają się na dolegliwości bólowe. 

Okazuje się, że już 30 minut marszu zwiększa przepływ krwi do miednicy i poprawia ukrwienie w obrębie narządów rozrodczych co z kolei zmniejsza stany zapalne spowodowane endometriozą. Udowodniono również, że np. joga delikatnie rozciąga tkanki i mięśnie miednicy, co sprzyja zmniejszeniu bólu. 

Przede wszystkim podejmowanie aktywności fizycznej sprzyja redukcji tkanki tłuszczowej, której to nadmiar związany jest z wyższym poziomem estrogenu.

Styl życia

Na uwagę zasługuje również kwestia ekspozycji na substancje działaniem naśladujące estrogen. Chodzi o jej zminimalizowanie, na tyle na ile to możliwe.

Najbardziej znanym z naśladowców estrogenu jest bisfenol A (BPA) obecny w produktach wykonanych z plastiku.Dlatego w miarę możliwości kupuj wodę w szklanych butelkach i zrezygnuj z używania plastiku w kuchni. Unikaj również innych związków syntetycznych takich jak dietyloheksyl (DEHP) – często stosowany w kosmetykach do pielęgnacji skóry i włosów, polichlorowane bifenyle (PCB) – mogą być stosowane w puszkach konserwowych.

To tylko niektóre z wielu innych sztucznych naśladowców estrogenów, które są obecne w naszym środowisku, ale warto choćby kilka z nich ograniczyć w codziennym życiu. 

Suplementacja

Istnieją suplementy, które mogą być pomocne w walce z endometriozą i zalicza się do nich m.in.: 

  • kwasy omega-3 – zmniejszają reakcję zapalną w organizmie i wspierają prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego
  • magnez – łagodzi dolegliwości bólowe
  • witamina D – badania wykazują na związek między niższym wskaźnikiem endometriozy wśród kobiet z większym stężeniem witaminy D. Witamina D bierze udział w syntezie hormonów płciowych, które mają wpływ na owulację, wpływa zatem na regulację cykli menstruacyjnych; dla kobiet z endometriozą jest ważna również ze względu na pozytywny wpływ na układ odpornościowy i działanie przeciwzapalne
  • NAC (N-acetylocysteina) – przeciwutleniacz, może wpływać na zmniejszenie torbieli, zanik cyst. Dodatkowo NAC istotnie wspomaga także na funkcjonowanie wątroby
  • resweratrol – przeciwutleniacz, hamuje aktywność aromatazy – enzymu, który przekształca androgeny w estrogeny 
  • wyciąg z sosny (pycnogenol) – może być pomocny w łagodzeniu dolegliwości bólowych
  • pyłek pszczeli – wykazuje działanie przeciwzapalne.

Podsumowanie

Żywienie w przebiegu leczenia endometriozy ma istotne znaczenie, ponieważ wpływa na złagodzenie objawów, a tym samym poprawę komfortu życia.

Dieta w endometriozie powinna być niskoprzetworzona, o charakterze przeciwzapalnym, bogata w nienasycone kwasy tłuszczowe, błonnik pokarmowy, warzywa i owoce będące źródłem antyoksydantów, witamin i minerałów, a eliminująca tłuszcze trans i rafinowany cukier, ograniczająca ilość czerwonego mięsa, kofeiny i alkoholu. Jej celem jest przede wszystkim wyciszenie stanu zapalnego, zmniejszenie dolegliwości bólowych, poprawa płodności oraz wsparcie detoksykacyjnej funkcji wątroby.

Przykładowa dieta przeciwzapalna w endometriozie – subskrypcja aplikacji mobilnej

Jeśli cierpisz na endometriozę i chcesz zadbać o swoje nawyki żywieniowe – wypróbuj subskrypcję aplikacji mobilnej z przykładową dietą przeciwzapalną. Oblicz swoje zapotrzebowanie kaloryczne i zainspiruj się przepisami bogatymi w antyoksydanty, które pomogą Ci zmniejszyć dolegliwości bólowe.

A może zależy Ci na indywidualnej współpracy z dietetykiem? Jeśli chcesz dopasować żywienie do swoich potrzeb, możliwości i oczekiwań – umów się na konsultację wstępną lub wykup 3-miesięczny pakiet.

Źródła:

  1. Jurkiewicz-Przondziono J.,  Lemm M., Kwiatkowska-Pamuła A., Ziółko E., Wójtowicz M.K. Influence of diet on the risk of developing endometriosis. Ginekologia Polska 2017. 88 (2): 96–102.
  2. Fung TT, Schulze MB, Hu FB, Hankinson SE, Holmes MD. A dietary pattern derived to correlate with estrogens and risk of postmenopausal breast cancer. Breast Cancer Res Treat. 2012 132(3):1157-62
  3. Battaglia Richi E, Baumer B, Conrad B, Darioli R, Schmid A, Keller U. Health Risks Associated with Meat Consumption: A Review of Epidemiological Studies. Int J Vitam Nutr Res. 2015;85(1-2):70-8
  4. Ley SH, Sun Q, Willett WC, Eliassen AH, Wu K, Pan A, Grodstein F, Hu FB. Associations between red meat intake and biomarkers of inflammation and glucose metabolism in women. Am J Clin Nutr. 2014;99(2):352-60
  5. Schliep KC, Zarek SM, Schisterman EF, Wactawski-Wende J, Trevisan M, Sjaarda LA, Perkins NJ, Mumford SL. Alcohol intake, reproductive hormones, and menstrual cycle function: a prospective cohort study. Am J Clin Nutr. 2015;102(4):933-42
  6. Chiaffarino F, Bravi F, Cipriani S, Parazzini F, Ricci E, Viganò P, La Vecchia C. Coffee and caffeine intake and risk of endometriosis: a meta-analysis. Eur J Nutr. 2014;53(7):1573-9.
  7. Mesrine S, Clavel-Chapelon F, Boutron-Ruault MC. ‘’ Dairy-food, calcium, magnesium, and vitamin D intake and endometriosis: a prospective cohort study.  Am J Epidemiol. 2013 ;178(4):664-5
  8. Dull AM., Moga MA., Dimienescu OG., Sechel G., Burtea V., Anastasiu CV. Therapeutic Approaches of Resveratrol on Endometriosis via Anti-Inflammatory and Anti-Angiogenic Pathways. Molecules. 2019 13;24(4).